ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

Επιμέλεια-κείμενα: Βασίλης Π. Κουτουζής

Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ: προ Χριστού μέχρι το 1900 από 1900 από 2000

ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ 2005

Η Καστέλα περιλαμβάνει το περί το μικρό λιμένα της Μουνιχίας ή Τουρκολίμανο, και σήμερα Μικρολίμ

ανο τμήμα της πόλης καθώς και τον ομώνυμο λόφο, που κατά την αρχαιότητα λεγόταν Μουνιχία ή λόφος Μουνιχίας. Στη συνοικία αυτή παλαιότερα υπήρχαν υπέροχες επαύλεις. Στα δυτικά πρανή -στα Κρητικά -υπήρχε αρχαίο θέατρο και στα ανατολικά ναός της Αρτέμιδας.

Ο Λόφος Καστέλας έχει υψόμετρο περίπου 90 μέτρων. Από την συσταθείσα επιτροπή το 1925 προς διόρθωση των ονομάτων διαφόρων περιοχών και σημείων του Πειραιά ονομάσθηκε λόφος Μουνιχίας περιλαμβανόμενος εντός των τειχών της πόλης που έμεινε όμως περισσότερο γνωστός με το όνομα Προφήτης Ηλίας από τον ομώνυμο Ναό που βρίσκεται στη κορυφή του. Στη κορυφή του λόφου υπάρχει δεξαμενή νερού για την ύδρευση της πόλης. Σημειώνεται ότι οι Πειραιώτες ονομάζουν Καστέλα την ανατολική πλευρά του λόφου, ενώ τη δυτική πλευρά που βλέπει προς τη πόλη του Πειραιά ονομάζουν λόφο του Προφήτη Ηλία. Πήρε το όνομά της από τα "Καστέλια", πυργίσκους, μικρά κάστρα, που δημιούργησαν προχείρως εκεί οι Ενετοί.

Κατά το 403 π.Χ. στο λόφο της Καστέλας συσπειρώθηκαν οι υπό τον Θρασύβουλο Αθηναίοι αφού κατέλαβαν τα υπό του Ιππία κατασκευασθέντα το 510 π.Χ. οχυρώματα και από εκεί εξορμούμενοι προς Αθήνα εξεδίωξαν τους Τριάκοντα τυράννους απελευθερώνοντας την Αθήνα. Φωτογραφία ντοκουμέντο του Βασίλη Κουτουζή,

1968, το αλσύλλιο του Προφήτη Ηλία που άρχισε να δημιουργείται το 1914 . Δείτε λεπτομέρειες.

Κατά τον Αγώνα του 1821, κατά την πολιορκία της Αθήνας, από τα στρατεύματα του Κιουταχή στον λόφο αυτόν οχυρώθηκαν οι Έλληνες υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη όπου και έκτοτε επεκράτησε το όνομα αρχικά Καστέλια (μικρά φρούρια) και αργότερα Καστέλα. Στο δυτικό μέρος του λόφου υπήρχε πυροβολείο που είχε ανεγερθεί κατά τον αποκλεισμό του Ουΐλιαμ Πάρκερ, κατά τα γνωστά Παρκερικά. Εκεί πολέμησε και ο στρατηγός Μακρυγιάννης.

Στη Καστέλα ΒΔ πλευρά εγκαταστάθηκαν κατά πρώτον Κρήτες εξ ου και το όνομα «Κρητικά» και στη συνέχεια, παρά το Μικρολίμανο και δυτικά του λόφου, πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Επί της κορυφής, απ΄ όπου η θέα είναι πανοραμική, βρίσκονται Δημοτικό αναψυκτήριο με εγκατάσταση Μπόουλινγκ (διέκοψε το 2011) και το ανοικτό θέατρο (τύπου αρχαίου θεάτρου) «Βεάκειο» πρώην «Σκυλίτσειο», και τα δύο έργα επί δημαρχίας Αριστείδη Σκυλίτση.

Η κατασκευή της γραμμής 3 του ΜΕΤΡΟ Χαϊδάρι –Πειραιά φέρνει στο φως ξανά μια αρχαία συνοικία του Πειραιά, χτισμένη με το Ιπποδάμειο σύστημα προς τον Προφήτη Ηλία, που είχε ανασκάψει το 1985 ο αρχαιολόγος Γεώργιος Σταϊνχάουερ, άλλοτε Διευθυντής της ΚΣΤ ΕΠΚΑ. Αυτή βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Πειραιά, στο τετράγωνο Καραολή - Δημητρίου 80, Δεληγιώργη , Θεάτρου, Τσαμαδού.

Η αρχαία συνοικία με γνωμοδότηση του ΚΑΣ έχει καταχωθεί, ώστε να προστατευθεί. Τώρα - λόγω του ότι στο χώρο αυτό θα γίνει ανάσυρση του μετροπόντικα, μόνιμο τερματικό φρέαρ, - υπάρχουν σκέψεις μήπως πρέπει να έρθει και πάλι στην επιφάνεια και να αναδειχθεί. ( Δείτε τοπογραφικό αρχαίου Πειραιά)

Για την περιοχή, το Πανεπιστήμιο έχει προτείνει τη διαμόρφωση του χώρου και την ανάδειξη του πολεοδομικού τετραγώνου, όπου βρίσκεται θέατρο και πιθανότατα ο αρχαίος ναός του Διονύσου.

Η απόφαση, τότε, του ΥΠΠΟ ήταν να σκεπαστούν μέχρι την ολοκλήρωση της ανέγερσης του κτηρίου και έπειτα να αναδειχθούν στην αυλή του, πράγμα που δεν έγινε. Από την ανασκαφή που είχε διενεργήσει ο Γ. Σταϊνχάουερ, είχαν έρθει στο φως δύο ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα με σπίτια και δύο δρόμοι της πόλης του Πειραιά των κλασικών χρόνων σύμφωνα με τα σχέδια του Ιππόδαμου. /30-5-11/

== Ευαγγελίστρια, στα Κρητικά. Θεμελιώθηκε επί δημαρχίας Θεόδωρου Ρετσίνα το 1892 και λειτούργησε το 1896 επί δημαρχίας Τρ. Μουτζόπουλου. Ιδρύθηκε για να εξυπηρετεί τους κατοίκους του Λεκανοπεδίου Αττικής που δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν κατά μήνα Μάρτιο με τα πλοία για την Τήνο λόγω κακοκαιρίας.

2010 ιερείς π.Γεώργιος Γεωργακόπουλος,π.Μιχαήλ Δανδουλάκης,π.Ανδρέας Λεούσης,π.Γεώργιος Καλαμάρης ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Γρηγ. Λαμπράκη 41 185 34 ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ Τηλ. 210 4177159, Fax 210 4178947 Πνευματικό Κέντρο: 210 4125619

== Προφήτης Ηλίας στην κορυφή του λόφου της Καστέλας. Πριν από το σημερινό ναό, υπήρχε μικρότερο εκκλησάκι, παρεκκλήσι της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνος(1821).Ο σημερινός ναός χτίστηκε μετά την Κατοχή. Δείτε εδώ για Προφήτη Ηλία και Σταυρό.

ΑΛΛΟΙ ΝΑΟΙ ΤΙΜΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ Kαστέλας ΑΓΙΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Kαστέλας

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Kαστέλας ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ Tζανείου Oρφανοτροφείου

Το Μικρολίμανο ή Φανάρι, ή λιμένας Κουμουνδούρου, πρώην Τουρκολίμανο και στην αρχαιότητα Λιμένας Μουνιχίας αποτελεί σήμερα τουριστική τοποθεσία και περιλαμβάνεται στην ευρύτερη συνοικία της Καστέλας. Βρίσκεται στα βορειοανατολικά της Πειραϊκής χερσονήσου συνορεύοντας με την συνοικία του Νέου Φαλήρου.

Με το όνομα Φανάρι φέρονταν κατά τους βυζαντινούς χρόνους πιθανώς από την ύπαρξη φάρου ή φανού στην είσοδό του. Τουρκολίμανο λέγονταν από τους χρόνους της ελληνικής επανάστασης του 1821 και μετά, ενώ λιμένας Κουμουνδούρου λεγόταν στους νεότερους χρόνους επειδή στο νότιο άκρο του υπήρχε η έπαυλη του Κουμουνδούρου μετά την κατεδάφιση της οποίας ανεγέρθηκε ο Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος. Εκεί υπήρχε ο ναός της Μουνυχίας Αρτέμιδας.

Το 1925 η ειδική επιτροπή που συστάθηκε τότε για την διόρθωση τοπωνυμιών και σημείων του Πειραιά ονομάτισε επίσημα τον λιμένα αυτόν επαναφέροντας την αρχαία ονομασία Λιμένας Μουνιχίας. Η νέα όμως ονομασία δεν κατάφερε να καθιερωθεί, λόγω του κακόηχου στη νεοελληνική, έναντι του επικρατέστερου Τουρκολίμανο μέχρι το 1967 όταν ο τότε δήμαρχος Αριστείδης Σκυλίτσης με απόφασή του καθιέρωσε το νέο όνομα Μικρολίμανο μετά και από παρασχεθείσα συνδρομή Υπηρεσιών (Ταχυδρομείου, Τηλεγραφείου κ.λπ) που έπαψαν από τότε να εξυπηρετούν την περιοχή με προγενέστερη ονομασία.

Πως αλλάζουν οι καιροί, πως αλλάζει η όψη! Η ακτή Πρωτοψάλτη με το τεχνητό κανάλι, Δεξιά ήταν η Λάμψη

της Σελήνης, αριστερά είναι τώρα το Δελφινάριο.

Η ταβέρνα "η λάμψη της σελήνης", 1970, πριν γίνει Ακτή Πρωτοψάλτη 1970. Σε πρώτο πλάνο το σπίτι της

ο νέος μόλος και το κανάλι. Πάνω αριστερά το σπίτι δασκάλας του πιάνου Γεωργίας Μαρμαροκόπου, παράρτημα

του Κατσαρού, του Παπαδημητρίου & της Κοντογιάννη Ωδείου, λεωφ. Φαλήρου 80. Στο βάθος η Μυρτιδιώτισσα

(πρώην Μαυρομιχάλη). και το ξύλινο περίπτερο που κάηκε μαζί με το αρχείο

1962, Μπάνια στην παραλία του Ν. Φαλήρου μπροστά από το θεατράκι που γκρεμίστηκε επί Σκυλίτση, (διακρίνεται αριστερά) εκεί που είναι τώρα το Δελφινάριο. Από την ταινία " Εξυπνοι και κορόϊδα".

Το Νέο Φάληρο είναι συνοικία του Πειραιά στην αρχή της περιοχής του Φαληρικού όρμου. Τα όρια της ξεκινούν από τον Ιερό Ναό Μυρτιδιώτισσης και τελειώνουν στον Κηφισό ποταμό ενώ συνορεύει ανατολικά με το δήμο Μοσχάτου, βόρεια με τον δήμο Αγίου Ιωάννη Ρέντη ενώ προς δυσμάς αποτελεί συνέχεια του Πειραιά.

Η συνοικία του Νέου Φαλήρου το 1925 αποσχίστηκε από τον δήμο Πειραιά και αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα ενώ το 1946 μετασχηματίστηκε σε δήμο. Στην απογραφή του 1951 αριθμούσε 6.538 κατοίκους. Όμως το 1968 ενσωματώθηκε ξανά με τον Δήμο Πειραιά με την αιτιολογία του μικρού πληθυσμού της. Το Νέο Φάληρο αποτελούσε παλαιότερα την πρώτη λουτρόπολη της Αθήνας που συνδεόταν και με γραμμή τραμ. Έχει δημόσια σχολεία μέσης εκπαίδευσης ενώ παλαιότερα είχαν αναπτυχθεί στη περιοχή αυτή πολλές βιοτεχνίες κυρίως βυρσοδεψεία και αγγειοπλαστικής και βιομηχανίες, τα κλωστοϋφαντήρια Αιγαίου και Πειραϊκής-Πατραϊκής, η μεγάλη χημική βιομηχανία "ΧΡΩΠΕΙ", επίσης μεγάλη βιομηχανία χάρτου κ.ά. καθώς και εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρισμού.

Κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-13, η Υγειονομική Υπηρεσία του τότε Βασιλικού Ναυτικού για τις ανάγκες του πολέμου, δημιούργησε πρόσκαιρο Ναυτικό Νοσοκομείο στο Νέο Φάληρο το οποίο στεγάστηκε στο ξενοδοχείο ΑΚΤΑΙΟΝ. Δείτε λεπτομέρειες.

Το Νέο Φάληρο συνδέεται με την Αθήνα και τον Πειραιά με όλα τα οδικά μέσα συγκοινωνίας καθώς και με τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο (μετρό) ενώ αποτελεί αφετηρία των γραμμών του σύγχρονου τραμ. Στο άλλοτε παλαιό μέγα ποδηλατοδρόμιο που είχε δημιουργηθεί για τους πρώτους σύγχρονους ολυμπιακούς αγώνες του 1896, είχε ανεγερθεί το σπουδαίο "Γήπεδο του Καραϊσκάκη" το οποίο τελευταία κατεδαφίστηκε και ανεγέρθηκε σύγχρονο στάδιο με το αυτό όνομα που εντάχθηκε στους αγωνιστικούς χώρους των ολυμπιακών αγώνων του 2004.
Προ του σταθμού του μετρό βρίσκεται ο τύμβος και το μνημείο του μεγάλου στρατηγού της Ελληνικής Επανάστασης τους 1821 Γεωργίου Καραϊσκάκη, που είναι και το πρώτο μνημείο που ανεγέρθηκε, στην Ελλάδα, από βασιλείας του Όθωνα.

Σημειώνεται επίσης ότι στη αρχή της δεκαετίας του "70 η παραλία του Ν. Φαλήρου έτυχε σε όλο το μήκος της μεγάλης διαμόρφωσης με επιχωματώσεις και τη δημιουργία της υπερυψωμένης παραλιακής λεωφόρου η οποία και άλλαξε άρδην την άλλοτε αμμώδη γραφική παραλία της, στο βορειοδυτικό χώρο της οποίας ανεγέρθηκε το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας όπως ονομάστηκε. Από την εποχή εκείνη στη περιοχή αυτή διασώζονται μερικά σημαντικά νεοκλασικά αναπαλαιωμένα κτήρια και βίλες, του 18ου και 19ου αιώνα, ενώ στεγάζονται και οι παλαιές εργατικές πολυκατοικίες της πόλης. (από την ιστοσελίδα του Δήμου Πειραιά)

ΑΛΛΟΙ ΝΑΟΙ ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Nέου Φαλήρου, ΠΑNAΓIA MYPTIΔIΩTIΣΣA,

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ-ΑΓ. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ, ΑΓΙΟΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗ Ν. Φαλήρου

Στην αρχή των Καμινίων από την Πειραιώς λειτούργησε για πάνω από 25 χρόνια η Λαχαναγορά Πειραιά, τα Λεμονάδικα.

Τα Καμίνια είναι μια παλιά περιφέρεια του Πειραιά, στην οποία οι πρώτοι κάτοικοι ήταν εργατικές οικογένειες διαφόρων επαγγελμάτων και στην πλειονότητα τους, ως προς την καταγωγή, Θερμιώτες, Μυκονιάτες, Σαλαμίνιοι και λίγοι Λάκωνες. Στη δυτική πλευρά της περιοχής υπήρχαν αρκετοί γηγενείς Πειραιώτες. Το όνομά τους το πήραν από τα καμίνια που λειτουργούσαν εκεί.

Επειδή η συνοικία Καμίνια χωρίζεται από τις γραμμές του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου, δεν ήταν εύκολο να συμμετέχουν οι κάτοικοι της στην πειραϊκή ζωή.

Η συνοικία αυτή ήταν χωρίς ενδιαφέρον, επειδή δεν υπήρχαν αποχετευτικά συστήματα και τα βρόχινα νερά κατάκλυζαν ολόκληρη την περιοχή, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πλημμύρες.

Το Νοέμβριο του 1896 μια πλημμύρα είχε 17 νεκρούς. Τα επόμενα δύο χρόνια διευθετήθηκε η κοίτη του μέχρι τις Τζιτζιφιές. Το κυκλοφοριακό έργο του Κηφισού προγραμματίστηκε πριν από 65 χρόνια, ανακοινώθηκε για πρώτη φορά από τη δικτατορία του Μεταξά.

Με τη μεγάλη πλημμύρα του 1977 η υπερχείλιση του ποταμού Κηφισού στοίχισε ανθρώπινες ζωές.

Εκεί χτίστηκαν καταρχήν αποθήκες διαφόρων βιομηχανιών και στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν διάφορες βιοτεχνίες.

Δυστυχώς δεν δόθηκε η αρμόζουσα προσοχή από τους κατοίκους για την προαγωγή και εξυγίανση της περιφέρειας Καμινιών και παρατηρήθηκε κάτι το τραγικό.

Οι ιδιοκτήτες των οικοπέδων, ξένοι τελείως προς την περιοχή (ΒΟΥΡΟΣ, ΣΚΟΥΖΕΣ, ΚΟΝΤΣΙΑΣ, ΣΑΣΟΣ, ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ κ.λπ.), που κατείχαν τα οικόπεδα από κληρονομιά, νοίκιαζαν απέραντες εκτάσεις σ' αυτούς που έρχονταν κάθε χρόνο και που εγκαταστάθηκαν μόνιμα αργότερα, δηλαδή στους Θερμιώτες, οι οποίοι σκάβοντας τα δημιούργησαν τεράστιους λάκκους. Για το λόγο αυτό η περιοχή ονομάστηκε ΚΑΜΙΝΙΑ, ενώ η πραγματική ονομασία της περιοχής ήταν ΒΑΡΗ ή ΚΑΤΩ ΒΑΡΗ. Οι παραπάνω λάκκοι καλύπτονταν με σκουπίδια και με βρωμερά και επικίνδυνα απορρίμματα (χωματερές), πού οι κάτοικοι δέχονταν αδιαμαρτύρητα.

Με την πάροδο όμως του χρόνου οι αρμόδιοι αντιλήφθηκαν ότι μια τέτοια εστία θα ήταν επικίνδυνη για ολόκληρη την πόλη του Πειραιά και με τις διαμαρτυρίες και τις ενέργειες ορισμένων ατόμων άρχισαν οι λάκκοι να καλύπτονται, με αποτέλεσμα ν' απαγορευθεί αυστηρά από τότε η εκσκαφή λάκκων και η μεταφορά κάθε βρωμερού και επικίνδυνου αντικειμένου. Οι προβληματικές αυτές καταστάσεις προκάλεσαν το ενδιαφέρον ορισμένων, που ανέλαβαν την πρωτοβουλία συγκρότησης του Συνοικιακού Συνδέσμου Καμινιών ΙΔΙΟΚΤΗΤΩΝ, ο οποίος ωφέλησε την περιοχή αρκετά στην αντιμετώπιση διαφόρων προβλημάτων.

Η περιφέρεια Καμινιών μεταξύ των άλλων δεν είχε ενοριακό ναό μέχρι το 1909. Σε οικόπεδο που δώρισε ο μεγαλοκτηματίας Αλεξ. Σκουζές ο τότε Δήμαρχος Πειραιά Παύλος Δαμαλάς ανέλαβε την ανέγερση ναού από τον προϋπολογισμό του Δήμου και ο εργολάβος Ι. Κουρής την εκτέλεση του έργου. Στην ενίσχυση της ανοικοδόμησης του ναού συνέβαλαν ως ευεργέτες οι Ανδρ. Παβάσης, Θεοφ. Γιαννούλης, ο Σύνδεσμος Δρυοπιδέων Πειραιώς-Αθηνών και η Σ.Φ.Α.Π Αυτοκινητιστών.

Η τελετή της θεμελίωσης του ναού έγινε το 1906 επί Δημάρχου Π. Δαμαλά και τα εγκαίνια το 1909 επί Δημάρχου Δημοσθ. Ομηρίδη Σκυλίτση. Παρά την αρχική πρόταση της επιτροπής να ονομαστεί ο ναός Άγιος Παύλος σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς το πρόσωπο του Δημάρχου Παύλου Δαμαλά, επικράτησε η άποψη του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος να ονομαστεί Άγιος Ελευθέριος, με τη σκέψη ότι έτσι ο ναός θα εξασφάλιζε περισσότερα έσοδα, αφού ο Άγιος Ελευθέριος τυγχάνει προστάτης των εγκύων γυναικών.

Στον πρώτο δρόμο που κατασκευάστηκε στην περιοχή από τον Δήμαρχο Δ. Μουτζόπουλο (του οποίου το όνομα φέρει) ελληνικές βάρκες και ρωσικές ατμάκατοι περισυνέλεξαν τα πτώματα μετά την πλημμύρα του 1896. Η κατασκευή του δρόμου αυτού υπήρξε η αιτία να επιχωματωθούν οι λάκκοι. Με αποτέλεσμα να σταματήσουν οι νοικοκυρές το σκούπισμα των βατράχων, που έμπαιναν στα σπίτια τους. Και να διακόψουν οι νέοι το ψάρεμα των χελιών που βρίσκονταν μέσα στους λάκκους, ν' αραιώσουν αισθητά οι ασθενείς του ιατρού Οριγώνη που έπασχαν από πυρετό και να διακοπεί ο πετροπόλεμος με τους Βαβουλιώτες.

"Ήταν το παλιό μπακάλικο του Μπαταγιάννη. Όλη η γειτονιά το είχε στέκι της. Γύρω-γύρω καμίνια, με πρέσες και καλούπια που έβγαζαν τούβλα και κεραμίδια. Στις αλάνες της περιοχής τα παιδιά έπαιζαν μπάλα και τα ταλέντα πλαισίωναν την ποδοσφαιρική ομάδα του άλλοτε δυνατού Ατρομήτου στα Καμίνια».

«...Αγοράσαμε το οικόπεδο στην οδό Κομοτηνής, εδώ που μένουμε σήμερα, το 1953 ή 1954 από ένα Μιχαηλίδη. Ήμασταν οι πρώτοι που ήρθαμε και εγκατασταθήκαμε εδώ. Δεν είχαμε παντρευτεί ακόμη με τον πατέρα σου. Ήμασταν αρραβωνιασμένοι. Κάθε Κυριακή, ο Λάκης με τον αδερφό του τον Γιάννη, σκάβανε τα θεμέλια και μετά χτίζανε οι δυο τους. Ήταν καλοί μαστόροι βλέπεις. Στη Σάμο, μαζί με τα αδέρφια τους, είχαν χτίσει όλες τις πεζούλες και τα καλύβια του παππού σου. Μετά ο Γιάννης σκοτώθηκε στα νταμάρια και ο πατέρας σου συνέχισε μόνος του. Θυμάμαι ότι εδώ στρώσαμε το νυφικό κρεβάτι, στον πάνω όροφο. Ήμασταν όλοι οι συγγενείς.

Σιγά-σιγά ήρθαν και αγόρασαν και άλλοι οικόπεδα. Η γειτονιά άρχισε να γεμίζει, όμως οι δρόμοι ήταν με χώμα πολλά χρόνια. Κακά τα ψέματα, στα Καμίνια ήμασταν ξεχασμένοι και από τον Θεό! Θυμάσαι που μικρή έτρεχες με τα αδέρφια σου, τον Νίκο και τον Γιάννη και τους φίλους σας τον Στάθη και την Παναγιωτίτσα, το Δημήτρη και τους άλλους και πηδάγατε στην καταβρεχτήρα;

Στη γειτονιά νοικιάζαμε πολλοί, δωμάτια σε παιδιά που έφταναν από την άλλη άκρη της Ελλάδας για να σπουδάσουν κλωστική -υφαντική στη ΣΚΥΠ. Ήταν πολύ φημισμένη σχολή τότε.

Ο πατέρας σου δούλευε στην οικοδομή. Τα χρόνια ήταν δύσκολα. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν εσείς πηγαίνατε στο δημοτικό, η κόρη μιας φίλης μου, που είχε τελειώσει την ΣΚΥΠ, μου πρότεινε να συνεταιριστούμε και να αγοράσουμε μια πλεκτομηχανή. Κάναμε πλεκτά φασόν αλλά και παραγγελίες. Πήγαν καλά οι δουλειές, χωρίσαμε τον συνεταιρισμό και έτσι βρέθηκα να δουλεύω την πλεκτομηχανή. Στη συνέχεια έμαθα και άλλες γειτόνισσες. Ήταν σημαντικό συμπλήρωμα του οικογενειακού μας προϋπολογισμού».

== ΚΟΙΜΗΣΗ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (Kέντρο Παλλινοστούντων Ποντίων (Παλαιά Στρατολογία)

Στα Καμίνια, ανάμεσα Αγ. Ι. Ρέντη και Καμινίων και η συνοικία «Aπόλλωνος», που ονομάστηκε έτσι επειδή, στις αρχές του αιώνα, υπήρχε εκεί το ομώνυμο εργοστάσιο παραγωγής σπαρματσέτων με ένα άγαλμα του Aπόλλωνα στην είσοδό του. Κατ άλλους από τους πρόσφυγες που ήρθαν από την Απολλωνία της Μικράς Ασίας.

Εκεί κοντά είχε δημιουργηθεί και ο πολυχώρος «Απόλλων» (Ερμουπόλεως και Πηλίου) της Νομαρχίας Πειραιά. Το κτιριακό συγκρότημα αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Λειτούργησε για μεγάλο διάστημα ως ορυζόμυλος, για την επεξεργασία σιτηρών, αλεύρων και ρυζιού. Στις επεμβάσεις και στις λειτουργικές προσθήκες που δέχθηκε κατά την διάρκεια της χρήσης του τα τελευταία 130 χρόνια, είναι αναγνωρίσιμη η ζώσα μαρτυρία για τις περιόδους της ανάπτυξης και της αποβιομηχάνισης της περιοχής κατά μήκος του άξονα της οδού Πειραιώς και κατ' επέκταση της πόλης του Πειραιά και του λιμανιού.

Η Κοκκινιά είναι προσφυγική συνοικία του πολεοδομικού συγκροτήματος Πειραιά και μοιράζεται σήμερα μεταξύ των δήμων Νικαίας (κυρίως) και Πειραιά.

Η Παλιά Κοκκινιά -που ανήκει στη δικαιοδοσία του Δήμου Πειραιά - συνορεύει δυτικά και βόρεια με τη Νίκαια, ανατολικά με τον Άγιο Ιωάννη Ρέντη και τα Καμίνια και νότια με τη Λεύκα.

Η Κοκκινιά αρχικά ονομαζόταν «Κοκκινάδα», γιατί το έδαφος της περιοχής είχε κόκκινο χρώμα. Μετέπειτα, με τον ερχομό των πρώτων εποίκων ονομάστηκε «Κοκκινιά». Με την άφιξη των προσφύγων, κυρίως από τη Σμύρνη και τον Πόντο διευρύνθηκε, δυτικά και βόρεια, το δε διευρυμένο τμήμα πήρε το όνομα Νέα Κοκκινιά, διακρινόμενη από την Παλιά Κοκκινιά, που είχε κατοικηθεί η περιοχή της από τους πρώτους κατοίκους. Η μετονομασία της Νέας Κοκκινιάς σε Νίκαια έγινε το 1940, με πρόταση του Ι. Μελά, μετέπειτα δημάρχου Νικαίας, βουλευτή και υπουργού.

Στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα η Παλιά Κοκκινιά κατοικήθηκε από λίγες οικογένειες αγροτών, περιβολάρηδων και αμαξάδων (αραμπατζήδων), που προέρχονταν από χωριά του νομού Αττικής: Μάνδρα, Ελευσίνα, Ασπρόπυργο, Μενίδι και από τα Σπάτα Μεσογείων. Η περιοχή της Παλιάς Κοκκινιάς αρχικά ήταν αραιά κατοικημένη και είχε ένα μικρό ' νεκροταφείο με το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων, στον χώρο του οποίου -ακριβέστερα λίγο πιο πέρα- χτίστηκε ο σημερινός μεγαλοπρεπής ενοριακός ναός. Το 'να σπίτι από τ' άλλο βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση. Μεταξύ τους τα σπίτια χωρίζονταν από μεγάλα οικόπεδα (αλάνες). Τα σπίτια και οι στάβλοι περιβάλλονταν από μάντρες με μεγάλες πόρτες, για να μπορούν να βγαίνουν και να μπαίνουν τα μεγαλόσωμα άλογα, τα οποία έσερναν τα κάρα τους, που εκτελούσαν μεταφορές από και για το λιμάνι του Πειραιά. Οι μεταφορές με τα κάρα γίνονταν μέχρι το έτος 1960. Με ευεργετικό νόμοι οι ιδιοκτήτες τους πήραν άδειες για «νταλίκες».

Όπως γράφει ο Χρήστος Πατραγάς στο βιβλίο του « ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ», από τα έτη 1916-1922, με την εγκατάσταση των Αρμενίων και μετέπειτα των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής, η περιοχή άρχισε να παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη λόγω των δραστηριοτήτων και επιδόσεων των νέων κατοίκων της. Μετά τη σφαγή των Αρμενίων από τους Τούρκους τα έτη 1915-1916 και την έξοδο τους σε διάφορες κατευθύνσεις της υδρογείου, ένα πλήθος Αρμενίων εγκαταστάθηκε στην Παλιά Κοκκινιά και συγκεκριμένα στην περιοχή που βρίσκονται σήμερα τα οικοδομικά τετράγωνα: Λαμίας-Φλωρίνης και Αρμενίων αγωνιστών, κάτω ακριβώς από τη σημερινή οδό Νικ. Μπελογιάννη.

Η Αρμενική κοινότητα ασχολήθηκε με πολλές επαγγελματικές δραστηριότητες, κυρίως όμως με το εμπόριο. Επιδόθηκε στα γράμματα, τον πολιτισμό και σε αθλητικές δραστηριότητες. Ίδρυσε: Αρμενική ορθόδοξη εκκλησία και Αρμενική καθολική εκκλησία, Αρμενικό σχολείο, που είναι γνωστό ως σχολείο «Σιμόν Ζα-βοριάν» (από το όνομα του δασκάλου που δίδασκε σ' αυτό), βιβλιοθήκη, θεατρική σκηνή, ως και ιατρείο. Το 1868-1869, στη λεωφόρο Θηβών και την οδό Αγίων Αναργύρων, οικοδομήθηκε ένα μικρό, πανέμορφο ξωκλήσι βυζαντινού ρυθμού μ' ένα ονομαστό, ιστορικό καμπαναριό. Είναι ο σημερινός ενοριακός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος με τη λαϊκή ονομασία Αγία Σωτήρα. Τις Κυριακές, στον πευκόφυτο περίβολο του, έκαναν την εκδρομή τους κάτοικοι των άλλων περιοχών του Πειραιά.

Παλιότερα στη σημερινή οδό Μεγάρων λειτουργούσε το στρατόπεδο Βελισαρίου. Από το έτος 1922 στην περιοχή μεταξύ των ναών Αγίων Αναργύρων και Μεταμόρφωσης Σωτήρος, καθώς και στον χώρο του παλαιού στρατοπέδου Βελισσαρίου κατασκευάστηκαν παράγκες, όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες, κυρίως από τη Σμύρνη. Αργότερα το μικρό νεκροταφείο καταργήθηκε και στη θέση του κατασκευάστηκαν πολυκατοικίες, που υπάρχουν και σήμερα στην οδό Αγίων Αναργύρων. (Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων, εκτός από τη Σμύρνη προερχόταν από τον Πόντο και εγκαταστάθηκαν στη Νέα Κοκκινιά σε μικρές λυόμενες παράγκες με 6 μ. πρόσοψη. Τις παράγκες αυτές κατασκεύασε γερμανική εταιρεία, γι' αυτό και η περιοχή πήρε το όνομα «ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ»).

Γύρω στα 1930 και μέχρι την έναρξη του πολέμου 1940 η Παλιά Κοκκινιά πυκνοκατοικήθηκε, άνοιξαν οδοί και σχηματίστηκαν οικοδομικά τετράγωνα.

Τα μεταπολεμικά χρόνια η περιοχή χαρακτηρίστηκε «βιομηχανική» και τα περιβόλια πήραν μεγάλη οικοπεδική αξία και μετατράπηκαν σε εργαστήρια και εργοστάσια, κυρίως στον άξονα της λεωφόρου Θηβών. Στη λεωφόρο Θηβών και σε μικρή μεταξύ τους απόσταση υπάρχουν δυο μικροί ναοί: του Αγίου Παύλου και Των Αγίων Πάντων. Πριν από πενήντα χρόνια τα δυο αυτά εκκλησάκια περιβάλλονταν από πολλά δέντρα. Σήμερα τα εκκλησάκια πνιγμένα «στο τσιμέντο» δεν ξεχωρίζουν από την πυκνή και ευθυγραμμισμένη δόμηση.

Στη συμβολή των οδών Αγίων Αναργύρων και Μαυρογένους, εκεί που βρίσκεται σήμερα το θέατρο Γραμμών, είναι το κτίριο ΣΑΠΟΡΤΑ, που στην περίοδο του πολέμου 1940-1941 και μέχρι περίπου το έτος 1950 λειτούργησε ως Γενικό Νοσοκομείο. Σήμερα στο ίδιο κτίριο λειτουργεί πολυκατάστημα παιδικών παιχνιδιών.

Η γραφική πλατεία ΝΕΡΑΪΔΑΣ βρίσκεται στην καρδιά της Παλιάς Κοκκινιάς. Παλαιότερα εκεί υπήρχαν πολλά καφενεδάκια και ήταν χώρος περιπάτου. Ακόμη ήταν η αφετηρία της συγκοινωνίας Παλιάς Κοκκινιάς-Πειραιά, που έχει καταργηθεί εδώ και πολλά χρόνια.

Τέλος, από τις αρχές του 19ου αιώνα στην περιοχή της Παλιάς Κοκκινιάς, στις οδούς Δομοκού και Αγίων Αναργύρων, βρίσκεται το τουρκικό νεκροταφείο, το οποίο είναι ιδιοκτησία του τουρκικού κράτους και προστατεύεται από διεθνείς συμβάσεις. Μεταπολεμικά το τουρκικό νεκροταφείο χαρακτηρίστηκε Ηρώον και έχει μόνο μουσειακό χαρακτήρα.

Παρ' όλα αυτά επί δημαρχίας Γιάννη Παπασπύρου, αλλά και παλαιότερα, έγινε προσπάθεια ταφής νεκρών τουρκικής υπηκοότητας, αλλά η ταφή αποτράπηκε από την αντίθεση των κατοίκων και την παρέμβαση του τότε δημάρχου.

ΖΩOΔOXOΥ ΠHΓHΣ Παλαιάς Kοκκινιάς (Νταλιάννη 36)

ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ Καραβά (Παλ. Ναός) 25ης Μαρτίου 26

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΣΩΤΗΡΟΣ Παλιός και νέος Ναός (Θηβών 4 ),

«Η ΛΕΥΚΑ από τις πιο παλαιές συνοικίες του ΠΕΙΡΑΙΑ είναι μεταξύ ΚΑΡΑΒΑ και ΚΑΜΙΝΙΩΝ. Έχει 4-5 στενά και οριοθετείται μεταξύ των δύο εργοστασίων ΣΠΑΠ και ΣΕΚ (ΣΠΑΠ ο σιδηρόδρομος προς Πελοπόννησο και ΣΕΚ προς Λάρισα - Θεσσαλονίκη - Βόρειο Ελλάδα). Από την συγχώνευση των δύο αυτών προήλθε ο ΟΣΕ.

Η συνοικία αυτή εκτός των δύο αυτών εργοστασίων όπου γίνονταν όλες οι επισκευές των σιδηροδρόμων, είχε τότε και άλλες μεγάλες βιομηχανίες. Το πρώτο εργοστάσιο των Αφών Ρετσίνα - Οι Αφοί Ρετσίνα είχαν άλλα τέσσερα εργοστάσια - (έκαναν τότε το Ντρίλινο, ύφασμα σκληρό σαν το σημερινό τζιν και από αυτό έκαναν οι ράφτες τα παντελόνια των εργατών), τα κεραμίδια ΔΗΛΑΒΕΡΗ, το εργοστάσιο των Αφών ΚΥΠΡΙΩΤΗ στην οδό Υμηττού, την ΠΕΙΡΑΪΚΗ-ΠΑΤΡΑΪΚΗ - το υπόγειο της ήταν καταφύγιο στην κατοχή. Δυστυχώς για εμάς που μέναμε στη ΛΕΥΚΑ, λόγω των εργοστασίων, ΣΠΑΠ και ΣΕΚ είχαμε τακτικούς βομβαρδισμούς από τους Γερμανούς πριν και από τους καλούς μας Συμμάχους Άγγλους και Αμερικανούς, που βαράγανε στο ψαχνό.

Στο μεγάλο βομβαρδισμό της 11ης Ιανουαρίου 1944 στη γειτονιά μας είχαμε είκοσι νεκρούς.

Επίσης, η ΛΕΥΚΑ είχε και πολλές μικρές βιοτεχνίες. Είχε την παλαιότερη Λαχαναγορά - χονδρική - του Πειραιά - της ΛΕΥΚΑΣ όπως την έλεγαν - ακριβώς απέναντι από την είσοδο του ΡΕΤΣΙΝΑ, μεσοτοιχία με την ΠΕΙΡΑΪΚΗ-ΠΑΤΡΑΪΚΗ. Σήμερα είναι γκαράζ του Δήμου.

Τα ΛΕΜΟΝΑΔΙΚΑ, ατην ΠΕΙΡΑΙΩΣ, έγιναν νωρίτερα γύρω στο 1937, όταν ο Ι. ΜΕΤΑΞΑΣ έκαψε τα καταστήματα της ΠΑ. ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ. Εκεί σήμερα είναι το άγαλμα του. Τα μαγαζιά των Λαχαναγορών δεν είχαν ζυγαριές. Τα πέζα (δηλαδή το ζύγισμα) το έκαναν οι κανταριτξήδες, οι οποίοι ήταν δημοτικοί υπάλληλοι. Ζύγιζαν με το καντάρι. Αυτό είχε ένα μηχανισμό και κατέγραψε πόσα πέζα (ζυγίσματα) έκαναν κάθε ημέρα και τα χρήματα τα έδιναν στο Δήμο. Είχαν βέβαια και τα κόλπα τους οι κανταριτξήδες, και έδιναν λιγότερα χρήματα.

Η συνοικία αυτή ήταν μια εργατοσυνοικία. Είχε τρία μικρά μπακάλικα του Γ. ΜΠΟΛΑ, πουλούσε και κρασί, στη γωνία ΥΜΗΤΤΟΥ και ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΡΟΣΚΟΠΩΝ, του ΠΕΡΙΚΛΗ ΑΝΤΩΝΑΚΟΥ γωνία ΛΗΜΝΟΥ - ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ και του Γ. ΠΥΚΝΑΔΑ γωνία ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ και ΡΕΤΣΙΝΑ. Τα μπακάλικα είχαν τότε ελάχιστα τρόφιμα και πριν την Κατοχή και μετά. Οι οικογένειες όλες αγόραζαν με μπλοκάκι - βερεσέ - δηλαδή μια δραχμή πελτέ ντομάτα, δύο δραχμές λάδι θρεψίνη (που ήταν από σταφίδα), και όσπρια χύμα κ.ά.

Στην αρχή της ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ δίπλα στον ΠΥΚΝΑΔΑ είχε σπίτι και ιατρείο ο ιατρός ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ - ΑΝΘΡΩΠΟΣ και ΙΑΤΡΟΣ. Τους περισσότερους ασθενείς τους έβλεπε δωρεάν, βάζοντας και δικά του χρήματα στις συνταγές. Από τα χαράματα περίμεναν οι ασθενείς, ιδιαίτερα αρκετοί ΚΟΥΛΟΥΡΙΩΤΕΣ. Αλήθεια, πόσοι ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ υπάρχουν σήμερα;

Φούρνους είχαμε δύο. Του Γ. ΦΡΑΓΚΟΥ στη γωνία ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ - ΡΕΤΣΙΝΑ απέναντι από τον ΠΥΚΝΑΔΑ και του Γ. ΒΑΡΖΑΚΗ στην οδό ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ. Εκεί ήταν και το όγδοο (Η') αστυνομικό τμήμα.

Εκκλησίες: ΑΓ. ΣΩΤΗΡΑ στη ΘΗΒΩΝ, ΑΓ. ΦΙΛΙΠΠΑ στην ΑΔΡΙΑΝΟΥ - η εκκλησία αυτή ήταν με το παλαιό ημερολόγιο - και ΑΓ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ στα ΚΑΜΙΝΙΑ.

Φαρμακεία: Του ΣΩΚΡΑΤΗ ΜΠΑΣΑΚΙΔΗ στην ΑΓ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ (πατέρα του φίλου και συμμαθητή μου στο δημοτικό στην Α. ΚΑΤΡΑΝΙΔΟΥ και στην ΙΩΝΙΔΕΙΟ ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΣΑΚΙΔΗ που συνέχισε την παράδοση στην ίδια διεύθυνση). Του ΚΑΣΣΗ στη γωνία ΥΜΗΤΤΟΥ και ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ.

Δίπλα στον ΚΑΣΣΗ ήταν το κατάστημα - στη ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ - των Αφών ΚΑΣΙΜΑΤΗ που νοικιάζαμε ποδήλατα, μάλιστα, με ένα θείο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΣΙΜΑΤΗ - Προέδρου της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίου Ελλάδος και του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιά που συνεχίζει στην Πλ. ΙΠΠΟΔΑΜΕΙΑΣ - είμεθα συμμαθητές στην ΚΑΤΡΑΝΙΔΟΥ. Σχεδόν δίπλα στο Φαρμακείο του Σ. ΜΠΑΣΑΚΙΔΗ ήταν ο κινηματογράφος «ΛΟΥΞ».

Της ΔΕΣΠΟΙΝΗΣ ΚΑΤΡΑΝΙΔΟΥ δίπλα στις γραμμές του ΣΠΑΠ, οδός ΧΡ. ΣΜΥΡΝΗΣ ιδιωτικό δημοτικό. Εκεί τελείωσα εγώ,(Μαζαράκης) τα δύο αδέλφια μου και οι δύο αδελφές μου. Των ΒΕΝΙΕΡΗ, της ΜΑΡΙΑΣ και ΕΛΕΝΗΣ ιδιωτικό δημοτικό και αυτό, δίπλα στον ΑΓ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ.

Επίσης, άλλα δημόσια δημοτικά στα ΚΑΜΙΝΙΑ ήσαν του ΞΕΝΟΚΡΑΤΗ - ήταν διευθυντής και δεξιός ψάλτης στον ΑΓ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ. Του ΜΠΑΚΑΛΑΚΗ και το ΤΡΑΧΩΜΑΤΙΚΟ ήταν το σχολείο που φοιτούσαν οι μαθητές που είχαν κάποια ασθένεια στα μάτια.

Πόσα δεν χρωστώ στους φωτισμένους δασκάλους που είχα την τύχη να έχω στην ΚΑΤΡΑΝΙΔΟΥ και στην ΙΩΝΙΔΕΙΟ ΣΧΟΛΗ με διευθυντή τον ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑ.

Στην ΚΑΤΡΑΝΙΔΟΥ που ήταν ιδιωτικό σχολείο φοιτούσαν αρκετά παιδιά φτωχά δωρεάν. Η ΚΑΤΡΑΝΙΔΟΥ τους μαθητές της τους είχε σαν παιδιά της, παρ' όλο ότι είχε πολλά παιδιά - «κουνέλα» την έλεγαν στα ΚΑΜΙΝΙΑ, κρυφά βέβαια, δεν τολμούσαν από το αυστηρό ύφος της.

Βίωσα δυστυχώς κατοχή και πείνα. Ευτυχώς για την οικογένεια μας, ο πατέρας μου, άνθρωπος της αγοράς, με δυσκολίες βέβαια, εξασφάλιζε λίγα τρόφιμα για να ζήσουμε. Εάν θυμάμαι καλά, ο Ερυθρός Σταυρός μας είχε δώσει δελτία ατομικά για λίγα γραμμάρια μπομπότα.

Το τραγικότερο ήταν όταν κάποιος πέθαινε από αρρώστια ή πείνα - η οικογένεια εάν μπορούσε το έκρυβε για να μη δώσει πίσω το δελτίο του.

Πώς να ξεχάσω κάθε πρωί τα καροτσάκια γεμάτα σκελετωμένα πτώματα που τραβούσαν για την ΑΝΑΣΤΑΣΗ. Τους έθαβαν σε ομαδικούς τάφους.

Ο Πειραιάς παλαιότερα είχε και άλλα δύο Νεκροταφεία. Έθαβαν στον προαύλιο χώρο του ΑΓ. ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ και στην ΑΓ. ΣΩΤΗΡΑ στη ΘΗΒΩΝ. Λίγο μετά την κατοχή στην ΑΓ. ΣΩΤΗΡΑ - έτσι ονόμαζαν την εκκλησία - υπήρχαν σκόρπιες νεκροκεφαλές. Στο χώρο αυτό αργότερα έγινε ένα μικρό γήπεδο που είχε την έδρα του ένα σωματείο, το «Ολυμπιακάκι». Το σωματείο αυτό ανέδειξε εξαιρετικούς ποδοσφαιριστές και τροφοδοτούσε συνεχώς τον Ολυμπιακό.»