Συνημμένο   στο  http://www.koutouzis.gr/kalavria.htm

         ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ  Ο ΠΟΡΟΣ  ΔΕΝ  ΕΙΧΕ  ΠΕΥΚΑ

      Ένα σπουδαίο αρχαιο-ανθρωπολογικό   ερευνητικό  πρόγραμμα   εφαρμόζεται (2008)  από το Σουηδικό  Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, στο Ναό  του Ποσειδώνος Καλαυρίας-Πόρου, το οποίο χρηματοδοτείται από την Εθνική Τράπεζα της  Σουηδίας.

      Στόχος του η ανακάλυψη των ανθρωπίνων  δραστηριοτήτων  του μακρινού παρελθόντος, όπως τι έτρωγαν οι άνθρωποι στο παρελθόν, πως μαγείρευαν τις τροφές τους και οργάνωναν τα γεύματά τους, καθώς και πως διαχειρίζονταν τα σκουπίδια τους. Αναζητούνται  πληροφορίες  για θέματα που σχετίζονται με την γεωργία και την κτηνοτροφία, για την αλιεία και την συλλογή άγριων τροφών και πρώτων υλών καθώς και για την φύση και την εξέλιξη του φυσικού κόσμου γύρω από έναν οικισμό.

      Αυτό επιδιώκεται  με τη  διαδικασία  της  «επίπλευσης», το πλύσιμο δειγμάτων χώματος που συλλέχθηκαν κατά την ανασκαφή, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ανασκαφής του Ιερού του Ποσειδώνα στην Καλαυρία, και  έχουν προκύψει μερικά από τα πιο συναρπαστικά αποτελέσματα της ανασκαφής.

     Χάρη  σε αυτή τη μέθοδο  έχουμε πληροφορίες για ένα γεύμα  τουλάχιστον 150 ατόμων του 165 π.Χ, που έγινε  στον περίβολο του ναού του Ποσειδώνος, ξέρουμε  για τα αγκίστρια που ψάρευαν.

      Τα ευρήματα που εμφανίζονται πιο συχνά είναι τα κάρβουνα, οι απανθρακωμένοι και μεταλλοποιημένοι σπόροι, τα σαλιγκάρια και τα κοχύλια, τμήματα αχινών, καβουριών και αστακών, τα οστά μικρών ζώων όπως τα ψάρια, τα πουλιά, τα μικρά θηλαστικά, τα φίδια και οι σαύρες. Επιπλέον, η επίπλευση οδηγεί στην συλλογή διάφορων μικρών ανόργανων ευρημάτων, όπως νομίσματα, χάντρες, κομμάτια μετάλλου και σκουριάς, απολεπίσματα λίθινων εργαλείων κ.α.

      Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του νησιού καλύπτεται  με πυκνό πευκοδάσος. Θάμνοι φυτρώνουν στις απότομες πλαγιές ενώ σε προστατευμένες περιοχές μπορεί να δει κανείς ελαιώνες. Το αμπέλι καλλιεργείται ακόμη στην μικρή πεδιάδα της Φούσσας στα βορειοδυτικά του αρχαιολογικού χώρου. Ανάλυση των κάρβουνων που συλλέχθηκαν κατά την ανασκαφή μετά το 2003 μαρτυρούν το τι χρησιμοποιούνταν ως καυσόξυλα στο ιερό και αποκαλύπτουν ότι το πευκόδασος δεν υπήρχε στην αρχαιότητα.

       Σύμφωνα με την   αρχαιολόγο Μαρία Ντίνου το μεγαλύτερο μέρος των ανθράκων προέρχεται από ελιές, πράγμα που υποδηλώνει την ύπαρξη αξιόλογων ελαιώνων κοντά στο ιερό.

      Αυτή η διαπίστωση  έρχεται να «δέσει» με τη λέξη Μόδιον, το σκεύος  μέτρησης  ελαιών που ισοδυναμούσε  με  650 κιλά, και από το οποίο  πήρε το όνομά της  η  γνωστή βραχονησίδα, στην οποία υπήρχε διαμετακομιστικό κέντρο.

      Η ύπαρξη υπολειμμάτων από άλλα είδη που προτιμούν πολύ ηλιόλουστο περιβάλλον, όπως η χαρουπιά, υποδηλώνει την παρουσία ξέφωτων, πράγμα που αποτελεί μια έμμεση ένδειξη ότι ίσως κοπάδια ζώων έβοσκαν επίσης κοντά στο ιερό. Το πεύκο είναι βασικά απόν από τα δείγματα που συλλέχθηκαν. Μία αρχαιο-βοτανική μελέτη από την  αρχαιολόγο  Ανάγια Σαρπάκη έδειξε την ύπαρξη της ελιάς, του σταφυλιού και διαφόρων βοτάνων με φαρμακευτικές ιδιότητες που αποτελούν ακόμη και σήμερα μέρος της χλωρίδας του νησιού.

                   TA  ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ  ΣΤΟ ΝΑΟ  ΤΟΥ  ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ

         Όπως αναφέρεται   στην ιστοσελίδα  του  Σουηδικού   Αρχαιολογικού  Ινστιτούτου  που εφαρμόζει  ένα σπουδαίο αρχαιο-ανθρωπολογικό   ερευνητικό  πρόγραμμα    στο Ναό  του Ποσειδώνος Καλαυρίας-Πόρου -  το οποίο χρηματοδοτείται από την Εθνική Τράπεζα της  Σουηδίας,

        κατά την ανασκαφή των  Samuel Wide και Lennart Kjellberg μαζί με τον αρχιτέκτονα Sven Kristenson, το 1894,  ειδικά στο ανατολικό τμήμα της περιοχής του ναού, στο εσωτερικού του λεγόμενου περιβόλου,  βρέθηκαν αναθήματα προς τον θεό που λατρεύονταν σ’ αυτό το ναό, τον οποίο κατά παράδοση αναγνωρίζουμε ως τον Ποσειδώνα.

      Τα αναθήματα αυτά είναι κομμάτια από μεγάλους χάλκινους λέβητες (καζάνια) του ίδιου τύπου με αυτά που ανασκάφτηκαν και σε άλλα Ελληνικά Ιερά, αρύβαλλοι ή μικρά αγγεία για αρωματικά έλαια, που στην συγκεκριμένη περίπτωση είχαν εισαχθεί από την Κόρινθο, ειδώλια από χαλκό και πηλό (άλογα, άλογα με καβαλάρηδες, βόδια) και μια χάλκινη τρίαινα, ένα ταιριαστό αφιέρωμα στον θεό της θάλασσας. Το πιο εντυπωσιακό εύρημα είναι το κεφάλι ενός γρύπα από ένα χάλκινο λέβητα, που χρονολογείται στο τέλος του 6ου αι. π.Χ. Αυτό, μαζί με τα ολόκληρα χάλκινα αντικείμενα βρίσκονται τώρα στη συλλογή χάλκινων αντικειμένων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ο Wide και ο Kjellberg βρήκαν διάφορες επιγραφές αλλά και κάποιες άλλες ήταν ήδη γνωστές και δημοσιευμένες από τον Γάλλο ταξιδιώτη Le Bas τον 18ο αι. π.Χ.

       Στις αρχές του 20ου αιώνα το ιερό του Ποσειδώνα μετατράπηκε σε αγροικία. Μια οικογένεια από το μικρό νησάκι Αγκίστρι εγκαταστάθηκε εκεί κι άρχισε να καλλιεργεί την περιοχή, έχοντας έρθει στην Καλαυρεία για να συλλέξει ρετσίνι. Στη δεκαετία του 1930 ο Γερμανός Gabriel Welter έκανε εκ νέου μετρήσεις σε όσα από τα θεμέλια δεν είχαν καλυφθεί από τα κτίσματα της αγροικίας. Απ’ όσο μπορούμε να καταλάβουμε ο Welter δεν έκανε καθόλου ανασκαφές, αλλά ενδιαφέρονταν κυρίως για την αρχιτεκτονική και πάνω απ’ όλα για τα προστώα και τις στοές.

     Σουηδοί αρχαιολόγοι επέστρεψαν στην Καλαυρεία το 1997 μετά από πρόσκληση από την τοπική Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία. Ο ίδιος ο αρχαιολογικός χώρος είχε απαλλοτριωθεί το 1978 και τότε κατεδαφίστηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος τα κτήρια της αγροικίας που είχαν χτιστεί στον χώρο στις αρχές του 20ου αιώνα.  Κατά την σύντομη καμπάνια του 1997 σκοπός μας ήταν κυρίως να χαρτογραφηθούν τα υπάρχοντα ερείπια που αποκαλύφθηκαν το 1894. Μία και μόνο τομή ανασκάφτηκε δίπλα στον δυτικό τοίχο του περίβολου του Ναού του Ποσειδώνα, με σκοπό να χρονολογηθεί αρχαιολογικά αυτός ο τοίχος. Το σπουδαιότερο αποτέλεσμα αυτής της ανασκαφής ήταν η αποκάλυψη ενός κτηρίου, που αν κριθεί  από το μέγεθος της τοιχοποιίας του ήταν μεγάλο. Το κτήριο αυτό χρονολογείται στο τέλος της Εποχής του Χαλκού ή στον 11ο αι π.Χ. Μερικά στοιχεία μέσα στο κτήριο υποδηλώνουν μία λατρευτική λειτουργία. Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον καθώς το ζήτημα της ύπαρξης του ιερού κατά την εποχή του Χαλκού έχει προκαλέσει έντονες αντιπαραθέσεις.

      Το 1999 και το 2000, μικρής κλίμακας ανασκαφές στο εσωτερικό του Κτηρίου D επιβεβαίωσαν την χρονολόγηση του στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Στο νοτιοδυτικό τμήμα του κτηριακού συγκροτήματος βρέθηκε ένας βωμός και κατά μήκος των εσωτερικών τοίχων πιθανά στηρίγματα κλινών (είδος καναπέ συμποσίου). Επίσης μικρογραφικά αγγεία βρέθηκαν σπασμένα κι ενσωματωμένα στο χωμάτινο δάπεδό του δωματίου. Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι το κτήριο είχε ίσως μία λατρευτική λειτουργία. Το 2001 και 2002 η προσοχή  στράφηκε στο καθάρισμα του δυτικού τμήματος του αρχαιολογικού χώρου από τα μπάζα των ανασκαφών του 1894 και όσων κτηρίων της αγροικίας βρίσκονταν ακόμη εκεί. Το έργο αυτό θεωρήθηκε απαραίτητο τόσο εν όψη μελλοντικών ανασκαφών όσο και για να γίνει ο αρχαιολογικός χώρος πιο προσιτός στους επισκέπτες. 

     Μεταξύ του 2003 και 2005 οι ανασκαφές στην Καλαυρεία διενεργήθηκαν στα πλαίσια ενός ερευνητικού προγράμματος με τίτλο « Φυσικό περιβάλλον και καθημερινή ζωή στο Ιερό του Ποσειδώνα στην Καλαυρεία (Πόρος)», που χρηματοδοτήθηκε από το Ερευνητικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας της Σουηδίας (The Stiftelsen Riksbankens Jubileumsfond ). Αυτή την περίοδο ανασκάφθηκαν ενδελεχώς τα Κτήρια D και C, ενώ εφαρμόστηκαν σύγχρονες μέθοδοι ανασκαφικής τεκμηρίωσης και επεξεργασίας δειγμάτων χώματος. Αρχαιολογικά και τα δύο κτήρια χρονολογήθηκαν στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., που, όπως διαπιστώθηκε, είναι μία από τις σπουδαιότερες φάσεις οικοδόμησης (οι άλλες ήταν τα τέλη του 8ου αιώνα καθώς και το τέλος του 6ου και οι αρχές του 5ου αι π.Χ.). 

     Κατάλοιπα κτηρίων που χρονολογούνται στον 8ο αιώνα π.Χ. ή αλλιώς στο τέλος της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου, αποκαλύφθηκαν κάτω από το δυτικό τμήμα του Κτηρίου D. Μεταξύ των ευρημάτων ήταν ορισμένα μεγάλα θραύσματα γιγαντιαίων αμφορέων, κάποιοι από τους οποίους είχαν σίγουρα κατασκευαστεί στην Αθήνα. Αρκετά από τα θραύσματα αυτά βρέθηκαν θαμμένα μέσα σε ορύγματα μαζί με κομμάτια από μεγάλους κρατήρες του τέλους της Εποχής του Χαλκού (πρώτο μισό του 11ου αιώνα π.Χ.). Αυτή η συνύπαρξη ίσως υποδηλώνει κάποιου είδους τελετουργικό που στόχευε στην σύνδεση μ’ ένα παρελθόν που οι Έλληνες της Εποχής του Σιδήρου θεωρούσαν ηρωικό. Κατά τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ. αυτό το τμήμα του χώρου ήταν ίσως μία ανοιχτή περιοχή κατάλληλη για εορταστικά φαγοπότια, που επισημοποιήθηκε και μορφοποιήθηκε μόνο κατά το τέλος του 6ου αιώνα μέσω ενός συστήματος αναλημματικών τοίχων με περίτεχνη τοιχοδομία. Η ίδια περίοδος υπήρξε κατά πάσα πιθανότητα μάρτυρας της ανέγερσης του Ναού του Πoσειδώνα στο βορειοανατολικό τμήμα του χώρου, παρότι βέβαια η ίδια η λατρεία του Ποσειδώνα ήταν αναμφίβολα πρωιμότερη. Η ανέγερση των Κτηρίων D και C προς το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. ολοκλήρωσε προφανώς την επέκταση του ιερού προς τα νοτιοδυτικά. Η αρχιτεκτονική των κτηρίων αυτών είναι προς το παρόν υπό επανεξέταση από τον Jari Pakkanen. Μερικές ενδιαφέρουσες αποθέσεις υλικών μετα-χρονολογούν τις κύριες αρχιτεκτονικές φάσεις στη θέση, έτσι όπως τις γνωρίζουμε σήμερα. Τα υπολείμματα από ένα γιγαντιαίο φαγοπότι θάφτηκαν σ’ ένα τριγωνικό περιφραγμένο χώρο έξω από το Κτήριο D. Η απόθεση αυτή χρονολογείται γύρω στο 165 π.Χ., πράγμα που τονίζει την Ελληνιστική εποχή ως άλλη μία περίοδο δραστηριότητας στο χώρο. Το περιεχόμενο μιας Αρχαϊκής δεξαμενής που ανασκάφτηκε στα βορειοδυτικά του κτηρίου D χρονολογείται στα τελευταία χρόνια της Ελληνιστικής περιόδου ή στην αρχή της Ρωμαϊκής (περίπου 50 π.Χ.). Μεταξύ των ευρημάτων ήταν κόκαλα ζώων όπως σκυλιά, φίδια, μια κουρούνα καθώς και αυγά. Και οι δύο αυτές αποθέσεις αντανακλούν ασφαλώς τελετουργικές δραστηριότητες ενός τύπου που δεν είναι γνωστός από τις γραπτές πηγές.  

     Γεωφυσικές διασκοπίσεις που έγιναν στον αρχαιολογικό χώρο είχαν σκοπό να εντοπίσουν θαμμένα κτήρια με μη ανασκαφικό τρόπο. Αυτές οι έρευνες εκτελέστηκαν από τον Απόστολο Σαρρή και την ομάδα του από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών στο Ρέθυμνο (ΙΤΕ), πρώτα το 2004 και αργότερα το 2006. Μερικά από τα ευρήματα στα νότια του Κτηρίου D, στ’ ανατολικά του Ναού του Ποσειδώνα, ερευνούνται τώρα ανασκαφικά. Το 2006 μια μεγάλη περιοχή στ’ ανατολικά του ναού καθαρίστηκε και  ενσωματώθηκε κι αυτή στον περιφραγμένο αρχαιολογικό χώρο.

               Οι ανασκαφές του 2007

      Το 2007 οι έρευνες στο Ιερό του Ποσειδώνα στην Καλαυρεία βασίστηκαν κυρίως στα αποτελέσματα των δύο γεωφυσικών ερευνών του 2004 και 2006. Αυτές έγιναν από τον Απόστολο Σαρρή και την ομάδα του, από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών στο Ρέθυμνο (ΙΤΕ). Το 2007 οι ανασκαφές επικεντρώθηκαν σε δύο περιοχές: την Περιοχή Ι, κοντά στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου και νότια του Κτηρίου D και την περιοχή Η νοτιοανατολικά του Ναού του Ποσειδώνα.

        Στην Περιοχή Ι εμφανίστηκε ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα που απαρτίζεται από τέσσερα δωμάτια ή χώρους. Τα αντικείμενα που βρέθηκαν στα διάφορα δωμάτια υποδηλώνουν την λειτουργία τους. Έτσι, σ’ ένα δωμάτιο στα νοτιοδυτικά βρέθηκαν πέντε νομίσματα μαζί με δύο χάλκινα αγκίστρια και διάφορα μολύβδινα βαρίδια διχτυού. Σπασμένη κεραμική σ’ ένα μικρό διαμέρισμα σε μία γωνία του δωματίου μπορεί να έπεσε από ράφια κάποιου ντουλαπιού. Το δωμάτιο θα μπορούσε να είναι ένα είδος μαγαζιού όπου πωλούνταν ψάρια ή μία ταβέρνα. Στο δεύτερο δωμάτιο παρασκευάζονταν φαγητό. Μία ψησταριά είχε κατασκευαστεί σε μία γωνία και μπροστά της μία κοιλότητα ήταν γεμάτη με στάχτη και σπασμένες χύτρες. Ένα άλλο δωμάτιο ίσως ήταν αποθηκευτικός χώρος. Μεγάλα κομμάτια σπασμένων αποθηκευτικών αγγείων βρέθηκαν μαζί μ’ έναν σωρό στάχτης και απανθρακωμένων κουκουτσιών ελιάς. Το Κτήριο Ι είχε προφανώς τουλάχιστον δύο αρχιτεκτονικές φάσεις, που μπορούν ίσως να χρονολογηθούν στον 2ο και 1ο αιώνα π.Χ. Κρίνοντας από τον τρόπο που έπεσαν τα κεραμίδια της στέγης στα δωμάτια, συμπεραίνουμε ότι το κτήριο δεν καταστράφηκε ξαφνικά, αλλά εγκαταλείφθηκε την Ρωμαϊκή περίοδο και αφέθηκε να διαλυθεί σταδιακά.

       Η Περιοχή Η απεδείχθη μια πολύ σύνθετη περιοχή, όπου αντιπροσωπεύονται διάφορες πολιτιστικές περίοδοι. Τον 2ο αι. π.Χ. δημιουργήθηκε μία εκτενής επίπεδη περιοχή μέσω μιας επίχωσης μεγάλης κλίμακας με μεγάλες πέτρες για να κατασκευαστεί ένας περίβολος. Ο περίβολος αυτός είναι ένας κυκλικός τοίχος όμοιος μ’ αυτόν που περιβάλει τον ναό, αλλά μεγαλύτερων διαστάσεων. Δεν είναι ξεκάθαρο για ποιο λόγο κατασκευάστηκε, αλλά μέσα του πρέπει να πραγματοποιούνταν κάποιες ειδικές δραστηριότητες. Μέσα στο γέμισμα του περιβόλου βρέθηκε ένα χάλκινο ειδώλιο Συριακού τύπου, που ονομάζεται Reshef και χρονολογείται στα τέλη της Εποχής του Χαλκού. Τέτοιου τύπου ειδώλια πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύουν μία θεότητα. Το γιατί το ειδώλιο αυτό βρέθηκε σε αρχαιολογικά στρώματα που χρονολογούνται σχεδόν μία χιλιετία αργότερα παραμένει ερώτημα προς διερεύνηση. Στα νοτιοανατολικά της Περιοχής Η, βρέθηκαν τρεις σπόνδυλοι κιόνων χωρίς ραβδώσεις με διάμετρο μεγαλύτερη από ένα μέτρο. Οι σπόνδυλοι αυτοί, που είναι πολύ μεγάλοι για να ανήκαν σε κάποια από τα γνωστά κτήρια του ιερού, είναι κατά πάσα πιθανότητα κατάλοιπα ενός αναθηματικού κίονα του τέλους του 6ου αιώνα π.Χ. Τέτοιοι κίονες είναι γνωστοί από άλλα ιερά, όπως των Δελφών ή της γειτονικής Αφαίας, στην Αίγινα. Κάτω από την επίχωση του περιβόλου αποκαλύφθηκε ένα αρχαιολογικό στρώμα που χρονολογείται στο τέλος του 8ου αιώνα π.Χ. Και στις δύο περιοχές επιλέξαμε να ανοίξουμε εκτενείς τομές με σκοπό να αποκαλύψουμε όσο το δυνατόν περισσότερες αρχιτεκτονικές δομές πριν προχωρήσουμε στην ανασκαφή σε βάθος.

      Βρέθηκαν επίσης λείψανα  της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Μια χαρακτηριστική λεπτομέρεια είναι ότι τα λείψανα βρέθηκαν σε ορισμένα σημεία σε βάθος πάνω από ένα μέτρο, κάτω από επιχώσεις αναλημμάτων μεταγενέστερων περιόδων. Μεταλλεία σιδήρου και χαλκού  υπήρχαν κοντά στη Βρυσούλα, πάνω από το συνοικισμό. Καταστραμμένες  στοές υπάρχουν και σήμερα.

       Δείτε  λεπτομέρειες  εδώ:

Κεντρική σελίδα